DNS nədir?

DNS nədir və internet niyə onsuz işləyə bilmir?

DNS (Domain Name System) — internetin görünməyən, amma hər şeyə nəzarət edən beynidir. Biz hər gün work.az, google.com və ya youtube.com kimi domen adları yazaraq rahat şəkildə internetdən istifadə edirik. Amma kompüterlər bu sözləri anlamır. Onlar yalnız rəqəmlərdən ibarət IP ünvanlarını tanıyır. DNS isə domen adı ilə IP ünvanı arasında “tərcüməçi” kimi çalışır. Yəni sən domeni yazırsan, DNS onun bağlı olduğu IP ünvanını tapır və brauzerin həmin serverə qoşulmasını təmin edir.

Əgər DNS olmasaydı, hər sayt üçün uzun rəqəm kombinasiyaları yadda saxlamaq məcburiyyətində qalardıq və internet bugünkü kimi əlçatan olmazdı.

DNS necə işləyir?

Düşündüyündən daha sürətli. Bir sayta daxil olanda cəmi bir neçə millisaniyə ərzində belə bir proses baş verir:

Brauzer domen adını oxuyur və DNS-ə sorğu göndərir
DNS server həmin domenin IP ünvanını tapır
Cavab brauzerə qayıdır
Brauzer bu IP vasitəsilə serverə qoşulur
Sayt açılır və sən heç bir gecikmə hiss etmirsən

Bu proses o qədər tez baş verir ki, biz adətən DNS-in mövcudluğunu belə hiss etmirik.

DNS hansı serverlərdən ibarətdir?

DNS sistemini bir zəncir kimi təsəvvür etmək olar və hər halqa öz işini görür:

Recursive DNS server – istifadəçinin sorğusunu qəbul edir və lazım olan informasiyanı tapana qədər digər serverlərlə əlaqə yaradır.
Root serverlər – DNS dünyanın harasında hansı zona serverinin olduğunu bilir və sorğunu doğru istiqamətə yönləndirir.
TLD serverləri (.az, .com, .org və s.) – domenin hansı zonaya aid olduğunu müəyyən edir.
Authoritative DNS server – domenin “rəsmi” IP məlumatlarının saxlandığı serverdir. Son qərarı bu verir.

Bu mərhələlərin hamısı birlikdə interneti işlək vəziyyətdə saxlayır.

DNS niyə lazımdır?

DNS yalnız domen → IP çevirmək üçün deyil, həm də internetin stabilliyini və təhlükəsizliyini qorumaq üçün çox vacibdir. Onun əsas funksiyaları:

Saytların IP ünvanlarının idarə olunması
İnternetin sürətini artırmaq üçün keşdən istifadə
Serverlərdə yük balanslaşdırılması
E-poçt sistemlərinin (MX yazıları) düzgün işləməsi
Təhlükəsizlik üçün autentifikasiya qeydləri (TXT, SPF, DKIM və s.)

Yəni DNS təkcə texniki mexanizm deyil — əslində internetin “onurğa sütunudur”.

DNS ilə bağlı ən çox rast gəlinən anlayışlar

DNS cache – brauzerin və ya cihazın yaddaşında saxlanılan əvvəlki DNS nəticələri. Bu, saytların daha tez açılmasına kömək edir.
DNS propagation – DNS dəyişikliklərinin bütün serverlərdə yenilənməsi. Bəzən 4–48 saat çəkə bilər.
DNS record – domenin IP ünvanı, poçt serveri, yönləndirmə və təhlükəsizlik qeydlərini saxlayan məlumatlar.

Ən məşhur DNS qeydləri hansılardır?

A Record – domeni birbaşa IP ünvanına yönləndirir.
CNAME – alternativ domeni əsas domenə bağlayır.
MX – poçt xidmətlərinin hara yönləndiyini göstərir.
TXT – domen doğrulaması və təhlükəsizlik məlumatlarını saxlayır.
NS – domenin hansı DNS serverində idarə olunduğunu göstərir.

Bu qeydlər olmadan saytların və e-poçtların işləməsi mümkün deyil.

Sadə misalla DNS izahı

Sən work.az yazırsan. DNS isə belə “cavab verir”:

“Bu domenin server IP ünvanı budur — 172.xx.xx.xx. Oraya qoşulun.”

Brauzer həmin serverə bağlanır və sayt göz qırpımında açılır.